|
Prvi nam poznati početak nove godine ustanovljen je pre pet hiljada godina u drevnom Egiptu. Helijačko dizanje najsjajnije zvezde Sirijusa, ili kako su je oni nazivali, Sepedeta, nešto pre Sunca nagoveštavalo je početak poplave Nila, što je bivalo 1. dana meseca tota, kojim je počinjalo godišnje doba akhet (doba porasta ili poplava Nila), a to odgovara 15. junu po našem kalendaru, svečano proslavljanom kao Nova godina.
Stari Rimljani su slavili 21. april kao prolećni praznik i početak nove godine, a to je dan osnivanja Rima 753. godine stare ere. Rimljani su potcenjivali Grke što nemaju po danima i mesecima utvrđen kalendar, ali ni njihov nije bio mnogo savršen, pa im je stoga francuski mislilac Volter uputio duhoviti prekor: "Rimske vojskovođe su uvek odnosile pobedu, ali one nisu znale u koji se dan to dogodilo."
U Evropi su najčešće za početak nove godine uzimani 25. decembar, 1. januar, 1. mart, 25. mart, dan Uskrsa i 1. septembar. U samoj, pak, Italiji je u srednjem veku istovremeno postojalo više različitih računanja godina i njihovih početaka. U Pizi i Firenci je Nova godina bila 25. marta (tzv. blagoveštenski stil, po prazniku Blagovesti koji je tog dana, kad se praznuje začeće Hristovo), ali se nisu podudarali u broju godine koja je u toku, dok je u Napulju Nova godina praznovana 1. septembra, kada je i crkvena Nova godina, jer je, kako su vizantijski crkveni oci izračunali, Bog stvorio svet u nedelju 1. septembra 5509. godine, pa se tog datuma svetkuje i početak nove godine. Po drugom računanju, na osnovu biblijskog predanja, svet je stvoren u petak 1. marta 5508. godine, pa je martovsko računanje vremena bilo u dugoj upotrebi u Italiji, a i u našim primorskim krajevima je bilo primljeno. Kao Nova godina je u Rusiji slavljen 1. septembar do 1700. godine, a u Engleskoj 25. mart do 1753. godine.... Још о овоме...
Uvođenjem u službenu upotrebu gregorijanskog kalendara 1919. godine, prva Jugoslavija je ustanovila i za Srbe 1. januar po tom kalendaru kao prvi dan Nove godine, otkad se on kod nas praznuje kao državni praznik.
U tom kosmičkom trenutku, koji mi nazivamo Novom godinom, sadržano je naslaga iz davne, sasvim zapretane prošlosti. I kada savremeni Italijan baca starudiju uoči Nove godine, verovatno i ne pomišlja da postupa isto kao njegovi preci, žitelji drevnog i paganskog Rima, koji su, opet na sličan način, zasigurno preuzevši ga od Etruraca, veoma bučno označavali očišćenje nove godine izgonom, u vidu ružne starice, boginje Ane Perene.
Naročito je živopisan persijski doček Nove godine, koju Persijanci, dabome kao Indoevrompljani, a time i naši srodnici, dočekuju 21. marta. (Uostalom, u Evropi je uvedeno praznovanje Nove godine na dan 1. januara tek krajem 16. veka.) U našem Primorju i Crnoj Gori se 1. mart naziva Letnik ili Proljetnjak, ili prosto Marač, koji je u prošlosti smatran kao početak nove godine. Persijanci Novu godinu nazivaju Nouruz i praznuju je tri dana - prvog dana u krugu porodice, drugog dana posećuju roditelje oni koji žive odeljeno od njih, a trećeg se ide u prijateljske posete. I kao što se kod nas na obredne hlebove (božićni, slavski, uskršnji ili novogodišnji kolač, tzv. "vasilicu„) stavljaju određeni simboli poslova i plodova, tako je i na prazničnom stolu Persijanaca obavezno postavljeno sedam simbola čija imena na persijskom jeziku počinju slovom "s", pa se zato ova trpeza naziva "sedam s" (u šta spadaju: jabuka, kuvano život, sušeno grožđe, beli luk, sirće, zumbul i novčić). Naravno, sve to kao znamenovanje napretka, izobilja i sreće.
Osobito je vedar ovaj persijski novogodišnji običaj: u noći između poslednjeg utorka i srede u staroj godini pale se vatre i, radi pročišćenja, preko njih se preskače ili kroz njih prolazi. Slične obrede imaju i mnogi slovenski narodi, a kod Srba je do ovog veka očuvano paljenje vatre, obično na zbornom mestu ili središtu sela, uoči Mladenaca (22. marta) i preskakanje preko nje. Kad bi se na ovaj dan Persijanac obreo u južnom Banatu, pomislio bi da Banaćani dočekuju Novu godinu, a ako bi se naš Lala tad zadesio u Persiji - pomislio bi da oni tamo praznuju Mladence i priređuju običaj koji mi nazivamo Ranilo. etnolog Mile Nedeljković
|
