Fabrika Automobila Zastava

• 1Ovo se svidja korisniku: knell
  
  Registruj se da bi pohvalio/la poruku!

Fabrika Automobila Zastava - Od nekadašnjeg ponosa i poželjnog proizvodjača malih i jeftinih automobila zadovoljavajućeg kvaliteta, do posrnulog giganta kojeg niko neće. Danas kad kažete Zastava mislite na višak radne snage, gubitke, nekvalitetne automobile... jednom rečju veliki problem. Da li je uvek bilo tako, i šta se zapravo desilo? Da li bi bilo bolje da se Zastava samo bavila svojom osnovnom delatnošću - proizvodnjom oružja?
SRPSKA FABRIKA AUTOMOBILA

ISTORIJAT

Srpski Detroit kako je od milošte nazivan Kragujevac, danas je daleko od 1989. godine kada je bio u najvećem sjaju i prosperitetu. Fabrika Zastiva je više puta delila tužnu sudbinu svoje zemlje, više puta razarana i ponovo obnavljana.

Kako je sve počelo?

Idnustrijski centar Srbije počeo se razvijati ukazom kneza Aleksandra Karadjordjevića 29. marta 1851. godine kojim se nalaže preseljenje livnice topova iz Beograda u Kragujevac kako bi se izbegla stalna prismotra obaveštajnih službi Austrije i Turske. U kragujevačkoj Topolivnici su 27. oktobra 1853. godine izliveni prve četiri bronzane topovske cevi sa srpskim grbom na dušniku.


U Kragujevcu je formirana Artiljerijska uprava koja je u imala sledeće proizvodne celine: Topolivnica, Arsenal, Laboratorijum, Puškarnica i Barutana. 1880. godine Srpski konstruktor Kosta-Koka Milovanović je konstruisao cev sa trapeznim progresivnim žlebovima za pušku Mauzer-Milovanović. Izradjeno je 100.000 pušaka M 1880 i sve do 1888. godine ta puška je smatrana jednom od najboljih na svetu. 1884. godine pokraj upravne zgrade napravljena je električna centrala snage 3,7 KW ("Sigmund Schuckert" Nirnberg ) koja je napajala 30 sijalica i 2 eletrolučne lampe. Otvaranju centrale je prisustvovao i kralj Milan Obrenović. To je bilo prvo postrojenje za električno osvetljenje u Srbiji, zavodi su imali osvetljenje pre kraljevskog dvora.



Prvi svetski rat Vojnotehnički zavodi su dočekali spremni, radili su punim kapacitetom pružajući podršku jedinicama na frontu. U tom trenutku Zavodi su zapošljavali 4.000 radnika. 1915. godine Austro-ugarske i Nemačke vojne snage ulaze u Kragujevac, a mašine iz Vojnotehničkog zavoda demontiraju i kao ratni plen prenose u Nemačku i Bugarsku.Na mirovnoj konferenciji u Versaju usvojen je zahtev Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca za plaćanjem ratne odštete u vrednosti od 27.356.000 dinara, što je činilo 70% predratne vrednosti Vojnotehničkih zavoda.


1939. godine obeležava prvu proizvodnju vozila i do početka 1941. godine montira se 400 terenskih vozila sa benzinskim motorom američke firme "Chevrolet" za potrebe vojske.

Pred početak Drugog svetskog kragujevački Vojnotehnički zavod je predstavljao industrijski vojni gigant Srbije, Kraljevine Jugoslavije, pa i jugoistočne Evrope. Raspolagao je obrtnim sredstvima od 2 milijarde dinara, 12.000 alatnih mašina i 12.000 zaposlenih radnika. Nemačke vojne snage su ušle u hale Zavode 11. aprila 1941. godine, kada je veći deo opreme zaplenjen i prenešen u Nemačku. Kragujevac je oslobodjen 21. oktobra 1944. godine, u krugu opustošene fabrike zatečene su 82 mašine, od toga više od polovine neispravnih. Zavodi menjaju ime u Fabrika oružja NOVJ, a od 28. avgusta 1945. godine Vojnotehnički zavod "21. Oktobar".



Savremeni razvoj

1. januara 1946 godine fabrika menja ime u Crvena Zastava i sve do pedesetih godina prošlog veka osnovna aktivnost fabrike je revizija i reparacija streljačkog oružja.1952. godine, tadašnja politika privrednog i vojnog razvoja zemlje uslovljavala izmeštanje kapaciteta vojne industrije na više lokacija u zemlji. Prestaje proizvodnja municije u Kragujevcu i po prvi put se javlja se višak proizvodnih proizvodnih kapaciteta (od nekih 10.000 m2) i problem viška radne snage.

Rođendanom Fabrike automobila "Zastava" smatra se 26. avgust 1953. godine, kada se za predlog da se najveći deo ostvarene dobiti (100.000.000 dinara) uloži u razvoj automobilske industrije, na referendumu se, tog dana, saglasilo 96 odsto zaposlenih u tadašnjim Zavodima "Crvena Zastava". Te godine počinje montaža američkog terenskog vozila Jeep firme Willys, i napravljeno / montirana su 162 džipa.

Na medjunarodnom konkursu za izbor najpovoljnijeg ponudjača i najkvalitetnijeg vozila učestvovalo je osam uglednih proizvodjača motornih vozila:
- Renault i Delahey iz Francuske
- FIAT i Alfa Romeo iz Italije
- Rover i Austin iz Engleske
- Willys iz Sjedinjenih Američkih Država

Posle izvršenih putnih ispitivanja vozila navedenih proizvodjača, a na osnovu njihovih rezultata, konstruktivno-tehničke i tehnološke podobnosti, kao i komercijalnih uslova odlučeno je da vozilo marke FIAT model AR 51/55 ima najbolje rezultate.

Strateška saradnja sa FIAT-om

Za strateškog partnera izabrana je čuvena italijanska firma FIAT ( Fabbrica Italiana Torino ) iz Torina, sa bogatim iskustvom (osnovana 1899. god). FIAT je već imao uhodanu proizvodnju putničkog i teretnog vozila sa istim motorom od 1,905 litara i drugim komponentama koje su ugradjivane na ispitivano vozilo. Ugovor o otkupu licence sa "Fijatom" je potpisan 12. avgusta 1954. godine, a tri meseca kasnije počela je montaža prvih vozila modela "fijat AP-55"-kapanjola, "fijat 1.400 BJ" i "fijat 1.100 B

Svi Zastavini modeli bili su, zapravo, manje-više kopije FIAT-ovih uspešnih modela.



PROIZVODNI PROGRAM

Zastava 750 - Fica

1960. godine Zastava je počela sa proizvodnjom ovog modela po licenci Fiat 600, i proizvodnja je trajala do 1985. godine. Prvo je proizveden 600D, sa motorom od 633ccm, to je bila protivna serija Fiata u Jugoslaviji! Od 1962. godine počinje proizvodnja Zastava 750, vozila vrlo sličnom Fiat 600D. U tom trenutku produktivnost i tehnološki razvoj u fabrici Zastava identičan je Fiatovim fabrikama. Razlike nastaju 1970. godine, kada Fiat prestaje sa proizvodnjom ovog modela. Popularni "fića" koji je odigrao presudnu ulogu u razvoju jugoslovenske automobilske industrije, 4. aprila 2000. godine, u anketi dnevnih listova "Privatni pregled" iz Beograda i "Dnevnik" iz Novog Sada, proglašen je za auto milenijuma u SR Jugoslaviji. Do 1985. godine kada je prestala proizvodnja ovog modela proizvedeno je ukupno 923.487 "fića".



Zastava 1300/1500 – “Tristac”

Društvo mu je pravila Zastava 1300 popularno nazvan “Tristać” koja se proizvodila od 1961. godine. I ovaj model je bio zasnovan na italijanskoj tehnologiji i dizajnu Fiatovog modela FIAT 1300. Kod nas se zadržao u proizvodnji sve do 20.decembra 1979. godine, do kada je proizvedeno je 201.160 "tristaća". Ovaj model automobila se proizvodio u dve varijante sa motorom od 1300 i 1500 ccm.



Zastava 128 – “Osmica”

Zastava 128 je kopija Fiata 128, slavnog model u Fiatovoj istoriji koji je 1970 dobio evropsku titulu automobila godine. Zastava 128 se izradjivala u verziji sa četvoro vrata i sa motorima od 1.1 i 1.3 litre od 55 i 65 KS. Serijska proizvodnja "Zastave (Skale) 128" počela je 16. maja 1971. godine. Do sada je proizvedeno više od 230.000 ovih vozila. Najveći broj izvezenih modela (preko 88.000) je završio u Kairu, pa se za Egipat može reći da je zemlja sa najvećim projem "Osmica" na svetu.




Zastava 101 – “Kec”

Proizvodnja prvog sopstvenog vozila srednje klase, "zastave 101", počela je 15. oktobra 1971. godine. Model 101 je varijanta na modelu 128 sa praktičnijim petim vratima. Do sada je proizvedeno više od milion ovih modela, automobil je preživeo mnogobrojne sitne izmene (promenjena maska, prednji farovi, branici, instrument tabla, i naziv vozila koji je sada Skala). Milioniti primerak Zastave 101 proizveden je 1991. godine, a rekordna godišnja proizvodnja bila je 1979. godine, kada je sa montažnih traka sišlo 88.918 "stojadina". Ovaj model je takodje nasto na osnovu Fiatovog modela, reč je o Fiatu128, od kojeg je preuzeo mehaniku i ceo prednji izgled, jedina razlika je zadnji kraj koji je dobio peta hath-back vrata. Ovaj model se mogao naći u dve karoserijske verzije sa troje i petoro vrata i motorima od 1.1 i 1.3 litre. Danas se Skala proizvodi samo u verziji sa petoro vrata.

Niskom cenom Z-101, Z-128 su za kratko vreme su preplavile domaće puteve, jer istočnonemački Wartburzi i Trabanti i čehoslovačke Škode, iako su bili dobrodošli jer dolaze iz prijateljskih zemalja, nisu imali značajniji uspeh kod nas jer je u to vreme naša autoindustrija za njih bila pojam kvaliteta.

Milioniti automobil marke "zastava" proizveden je 15. decembra 1975. godine.



Yugo 45 / Yugo Koral

Proizvodni kapaciteti su 1980. godine prošireni na 200.000 automobila godišnje. Te godine otpočela je serijska proizvodnja modela "jugo koral".
Prvi automobil razvijen samostalno u Fabrici automobila, "jugo 45" izrađen je ručno, 2. oktobra 1980. godine. Za automobil godine u zemlji "jugo" je proglašen 1981. godine. Jugo se proizvodi u dve karoserijske verzije: standardna i kabriolet verzija.

Od početka proizvodnje sa traka je sišlo preko 750.000 vozila. Želja je bila napraviti pravi mali gradski automobil, jevtin, jednostavan za održavanje i lak za parkiranje. I posle 25 godine na domaćem tržištu je bez konkurencije najjevtiniji automobil. I tu prestaju dobre osobine.
Moguće je izabrati jedan od tri domaća motora (903ccm, 1.100 i 1.300cm3 sa 45, 55 odnosno 65 KS) i jednim Pežoovim motorom od 1124 ccm (odnosno 60 KS).
Kada je 1989. godine proizvedeno 118.237 "juga", bila je to rekordna godišnja proizvodnja ovog vozila.



Yugo Florida

Model "Florida" javnosti je prvi put prikazana 1987. godine, a prva "Florida" sa montažnih traka sišla je 2. oktobra 1988. godine.
FLORIDU je dizajnirao čuveni italijanski dizajner Giugiaro. U vreme kada je nastala, FLORIDA je po spoljašnjem izgledu, ali i po unutrašnjosti bila vrlo konkurentan i atraktivan automobil. FLORIDA se proizvodi sa 3 varijante motora ( 1.3i, 1.4 i 1.6). To je automobil sa prostranom unutrašnošću, velikim prtljažnikom i privlačnom spoljašnošću. Zadatak Floride da postane auto broj jedan u Jugoslaviji prekinuo je rat koji je zaustavio i razvoj modela (oružje je ipak bilo važnije).




Yugo – Uno

Po licenci Fiat Uno se proizvodni i u fabrici Crvena Zastava od 1988 godine. Rekord modela "uno" ubeležen je 14. juna 1989. godine, a do 1994. godine proizvedeno je 2.620 ovih automobila.

Zastava Kamioni

Fabrika kamiona se 1969. godine, odvojila od Fabrike automobila i potpisala ugovor o dugoročnoj poslovnoj saradnji sa firmom "Om" iz Breše. Tada počinje proizvodnja kamiona od 2,5 do četiri tone nosivosti. Danas posle višegodišnjeg partnerstva sa italijanskim Ivecom Zastava Kamiona proizvodi više sopstvenih modela lakih kamiona.



REKORDI

Kao rekordna, u istoriji "Zastave" upisana je, zlatnim slovima, 1989. godina. U sopstvenom proizvodnom programu proizvedeno je 180.950, a u industrijskoj kooperaciji 42.614 automobila i 4.827 kamiona. Izvezeno je 26.777 vozila zaokružen proizvodni kapacitet na 220.000 vozila godišnje i ostvaren obim izvoza po osnovu industrijske kooperacije u iznosu od 81.075,00 američkih dolara. "Zastava" je imala 53.357 zaposlenih a u njenu proizvodnju bilo je uključeno 280 preduzeća iz 130 gradova tadašnje Jugoslavije. 1989. godine proizvedeno 118.237 "juga", bila je to rekordna godišnja proizvodnja ovog vozila. Automobil pod rednim brojem 3.500.000 proizveden je 20. septembra 1989. godine.




RASPAD SFRJ

Raspad SFRJ i ekonomske sankcije međunarodne zajednice, u periodu od 1991. do 1998. godine predstavljaju još jedan težak period u istoriji "Zastave". U cilju opstanka proizvodnje, u "Zastavi" je osvojena proizvodnja 1.407 pozicija kupovanih u republikama bivše SFRJ, i 403 pozicije za automobil nabavljan iz uvoza, kao i 123 pozicija za kamione. Posle višegodišnje stagnacije, 1998. godine, dolazi do postepenog oživljavanja proizvoda i prodaje.



Treći rat - treće razaranje fabrike

Po treći put "Zastava" je razorena 1999. godine. U bombardovanju je razrušeno 160.000 kvadratnih metara proizvodnih površina. Već sledeće godine se osposobljavaju kapaciteti za proizvodnju 50.000 automobila godišnje i predstavljaju redizajniranu Floridu i Yugo. Tu im je u mnogome pomogao francuski Heuliez koji se bavi prepravkama Peugeota i Citroena.

Još ponešto umesto zaključka

Bez obzira što su Zastavini automobili mnogima zadavali dosta muke, to su automobili koji su većini bili prvi, i samim tim prirasli srcu, u njima se učilo voziti, porodično se putovalo od Vardara pa do Triglava, od Đerdapa pa do Jadrana...Pravi Jugo nostagičarski automobili.

Zastava se može ponositi činjenicom da su u Jugoslaviji 60-e godine obeležio Fića, 70-e Stojadin, a 90-e Florida, najponosniji ipak mogu biti na svoj hit-model 80-ih, legendarni Yugo.

"Zastava automobili" do danas je proizvela više od 4.100.000 vozila.





http://www.nacionalnaklasa.com/content/view/435/

http://www.nacionalnaklasa.com/content/view/435/6/1/1/

http://www.nacionalnaklasa.com/content/view/435/6/1/2/

http://www.nacionalnaklasa.com/content/view/435/6/1/3/