offline
- Pridružio: 21 Apr 2006
- Poruke: 118
- Gde živiš: U teretani
|
Uvod u Astronomiju
Astronimija je korisna zato što nas uzdiže iznad
nas samih, korisna je zato što je veličanstvena,
korisna je zato što je prekrasna.
Upravo ona nam pokazuje koliko je ništavan čovek
Telom, a koliko je veliki duhom, pošto mu je um
U stanju da obuhvati bezmerna prostranstva,
u kojima mu je telo samo jedna zanemarljiva tačka,
I da uživa u njihovojbezglasnoj harmoniji.
Samo tako postajemo svesni svoje moci.
I tu ni jedna cena ne može da bude
Dovoljno visoka jer nas to saznanje čini jačim.
Anri Poenkare (Henri Poincare, 1854 – 1912)
Predmet proučavanja i specifičnost astronomije
Astronomija je najstarija prirodna nauka.
Njena tri osnovna zadatka su:
1. Izučavanje privrednih i, na osnovu njih, pravih položaja i kretanja kosmičkih objekata i njihovih oblika i veličina.
2. Izužavanje gradje kosmičkih objekata, njihovog hemijskog sastava, odgovoarajucih fizičkih uslova, fizičkih i hemijskih pojava i procesa.
3.Izučavanje nastanka I evolucije kosmičkih objekata I sistema, kao I cele Vasione.
Zemlja sa svojim pratiocem Mesecom, zajedno sa osam drugih planeta I njihovim satelitima, sa nekoliko stotina hiljada poznatih asteroida (planetoida, malih planeta) I velikim brojem kometa I meteora kruži oko Sunca, obrazujuci Sunčev sistem.
Prosečna zvezda Sunce I veci broj njenih susednih zvezda čine mesno zvezdano jato. Usamljene I višestruke zvezde, zvezdana jata, medjuzvezdana materija I elektomagnetno I gravitaciono polje čine system spirala, structure, koju nazivamo Galaksija.
Ona ima preko sto milijardi zvezda, a njena projekcija na nebesku sferu sa Zemlje se vidi kao beličasta traka, Mlečni put.
Naša galaksija zajedno sa sličnim susednim zvezdanim sistemima čini Mesnu (lokalnu) grupu galaksija.
Slične grupe galaksija čine skupove I superskupove nepravilnog oblika kao što su, na primer, vlakna I čvorovi. Naša mesna grupa galaksija pripada Mesnom superskupu.
Superskupovi oblikuju prostranu mrežu. Najveci se smeštaju u čvorove mreže, a manji u vlakna od kojih su sastavljena okca prostrane mreže.
U okcima se nalazi proctor praktično bez galaksija I supstance.
Deo ovog sistema koji sagledavamo najmocnijim savremenim instrumentima nazivamo Metagalaksija.
Razvojem posmatračke tehnike stalno se šire njene granice. Prostor I objekti izvan granica Metagalaksije nisu dostupni posmatranju, ali se proučavaju pomocu različitih teorijskih modela.
Metagalaksiju zajedno sa prostorom I objektima izvan njenih granica nazivamo Vasiona.
Predmet nažeg daljeg proučavanja bice polozaji I kretanja pobrojanih objekata u vasioni, njena evolucija, izgled, kao I odgovarajuci fizički I hemijski procesi I pojave.
Do razvitka kosmičke tehnike jedini način prikupljanja podataka u astronomiji bila su posmatranja, pa se može reci da je ona posmatračka a ne eksperimentalna nauka (kakva je , na primer, fizika).
Karakteristika astronomskih posmatranja je da su pasivna u odnosu na posmatrane objekte, odnosno da se ne može uticati na njih I izvoditi eksperimente uz njihovo učešce (kao u fizici).
Ta posmatranja su neponovljiva I ne gube vrednost vremenom, posebno u izučavanju sporih promena.
Na primer, za proučavanje sopstvenih kretanja zvezda potrebna su ponekad posmatranja koja su stolecima obavljale generacije astronoma.
Posmatranja, čak I od pre više hiljada godina dragocena su, uprkos velikim greškama, upravo zato što su neponovljiva.
Ona su I selektivna, jer sun am, s obzirom na naš polozaj u Sunčevom sistemu I Galaksiji, pojedini objekti I pravci više, a neki manje dostupni.
Interdisciplinarnost
Astronomija koristi dostignuca drugih prirodnih nauka, ali I ona obogacuje I stimuliše njihov razvoj postavljajuci pred njih nove zadatke.
Najvece dostignuce modernog doba, izlazak čovečanstva iz kolevke Zemlje, nezamislivo je bez astronomskih znanja koja su pokrenula I podstakla razvoj kosmičke ere.
To dovodi do sveg veceg prožimanja astronomije sa drugim naukama, tako da su pored astrofizike, nastale još u XIX veku, počele da se razvijaju I druge naučne discipline, kao što su astrohemija, kosmička biologija I kosmička medicina.
Zakoni fizike su univerzalni I nepromenljivi (mada im se granice primenljivosti mogu menjati).
Astronomija proučava Vasionu I pojave I objekte u njoj, pri čemu se ona nalazi u stanju evolucije. Ovakav evolucioni karakter astronomije približava je I naukama kao što su biologija I geologija, koje takodje imaju evolucioni prilaz.
U Vasioni se materija lazai u raznovrsnim fizičkim uslovima, nezamislivim u laboratoriji, tako da je za fizičare ona svojevrsna ogromna laboratorija, u kojoj mogu da realizuju I istraže neka od najfundamentalnijih otkrica.
Kratak pregled istorijskog razvoja
Počeci astronomije javljaju se još u praskozorje čovečanstva.
O značaju I ulozi astronomije svedoče I megalitski ostaci, kao što je to Stounhendž u Engleskoj, kulturno središte I astronomska opservatorija stara više od 4000 godina.
U svim civilizacijama pre Grčke, u Mesopotamiji, Kini, Egiptu I pretkolumbovskoj Americi, astronomija se razvijala prikupljanjem posmatračkog materijala. Pravila su izvodili na osnovu proverenih činjenica, ali bez teorijskog modela, tako d aim je suština pojave ostajala nepoznata.
Zato je tačnost rezultata zavisila od dužine trajanja civilizacija.
U Mesopotamiji I Kini astronomija se javlja oko 3000.god. pre n.e.
Kinezi su umeli da predskazuju pomračenja Sunca I Meseca, a vreme su merili sunčanim satovima.
Podela godine na dvanaest meseci I gotovo svi nazivi Sazvežđa Zodijaka potiču od stanovnika Mesopotamije.
Egipcani su veliku pažnju posvetili određivanje trajanja godine.
Od njih nam je ostala prestupna godina.
I civilizacije pretkolumbove Amerike, koje su se razvijale od oko 500. god. Pre n.e do oko 1500.god., imale su veoma precizne podatke o kretanjima nebeskih tela I o trajanju godine.
U odnosu na druge civilizacije staroga veka, Grci su u astronomiju uneli preokret uvođenjem teorije, logičkih postupaka I misaonih eksperimenata, kao sastavnih delova istraživanja, suštine posmatranih pojava.
Tako vec u III veku pre n.e Aristarh (oko 310-320.god pre n.e.) obrazlaže heliocentrični system odnosno stavlja Sunce u centar oko koga obilazi Zemlja I ostala nebeska tela.
Najveci grčki astronom Xiparh izgradio je posle sistematskog posmatranja nebeskih tela I svestrane matematičke analize, prvi catalog zvezda, koje je na osnovu sjaja razvrstao u 6 grupa.
Otkrio je precesiju, sporo konusno kretanje Zemljine ose.
Klaudije Ptolemej (Aleksandrija, oko 87-165. n.e.) objavljuje čuveni Algamest (Veliki zbornik ili velika sinteza), u kome matematički izlaže geocentrični sistem sveta I daje sintezu grčke astronomije.
Od IX do XII veka centar astronomije seli se u arapski svet, koji je prevodjenjem dela grčkih naučnika sačuvano nasleđe antike.
U XII I XIII veku Evropljani prevode dela grčkih naučnika sa arapskog na latinski.
Preporod astronomske nauke izaziva Kopernikovo (Nicolaus Copernicus) delo O kruženjima nebeskih tela, objavljeno 1543.god., kojim je uspostavljen xeliocentrični sistem sveta.
Astronomija ulazi u teleskopsku eru 1610.god., kada je Galilej (Galileo Galilei) u posmatranja uvodi durbun.
On otkriva planine na Mesecu, četiri Jupiterova satelita I u Mlečnom putu vidi pojedinačne zvezde.
Revolucionarne skokove astronomija je doživela I uvođenjem spektralne analize, čije osnove 1859.god. postavljaju Kirhov I Bunzen,što dovodi do rađanja astrofizike, zatim otkricem radio-zračenja iz Vasione Karla Janskog 1932.god. I uvođenjem radio-teleskopa Reber .
Time se pred astronomima, kao pred Galilejem, kada je prvi pit pogledao kroz optički teleskop, otvorilo jedno potpuno novo nebo.
Dve nove velike revolucije doživela je astronomija stupanjem čovečanstva u kosmičku eru, koja je započela lansiranjem prvog veštačkog satelita sa Zemlje 4.oktobra 1957.god. u SSSR-u I iznošenjem teleskopa I drugih astronomskih instrumenata u orbitu Zemlje, čime je izbegnut svaki uticaj njene atmosphere.
Astronomija u Srbiji
U srbiji astronomska nauka počinje da se razvija u osamnaestom veku. Tako Jovan Rajić piše udžbenik iz astronimije 1762.god.
Đorđje Stanojevic objavljuje naučne radove o Suncu u časopisu Francuske akademijenauka u drugoj polovini XIX veka, a Milan Nedeljković osniva 1887.god. Astronomsku opservatoriju u Beogradu.
Veoma značajan doprinos astronomiji ostavio je Milutin Milanković koji je objasnio zašto I kako nastaju ledena doba.
Njegovo ime nose jedan karakter na Mesecu, jedan karakter na Marsu I jedan asteroid.
Pod nadzorom Vojislava B. Miškovića gradi se sadašnja, savremena Opservatorija u Beogradu.
Mogućnosti izučavanja Vasione sa Zemlje i uloga kosmičkih letova u današnjoj astronomiji
Značaj dovođenja teleskopa u orbitu oko Zemlje I razvoja vanatmosferske astronomije bice jasniji ako se shvati da je atmosfera veo preko očiju astronoma.
Za astronome važne podatke krije svaki pojedini deo elektromagnetskog spectra.
Ali, Zemljina atmosfera apsorbuje veliki deo zračenja, pa astronomi sa Zemlje mogu da gledaju samo kroz pojedine prozore vidljivosti, od kojih se jedan nalazi u optičkom a zahvata delimično I infracrveni deo spectra, a drugi u radio području.
Da bi se detektovalo zračenje u onim spektralnim oblastima koje atmosfera propušta slabo ili nikako (gama, rendgensko, ultraljubičasto, infracrveno zračenje, drugi radio-talasi), uređaji sa balonima, avionima, raketama I satelitima izdižu iznad Zemljine površine.
Kosmička era započela je 4.10.1957. god.
Prvi čovek koji je našu planetu video iz kosmosa bio je Jurij Gagarin , pilot Vastoka 1, lansiranog 12.04.1961. god. U orbitu oko Zemlje.
Čovek je prvi put stupio na drugo nebesko telo 21.12.1969. god.
Nil Armstrong i Edvin Oldrin su se spustili na Mesec, dok ih je u Apolu 11 na putanji oko Meseca čekao Majkl Kolins.
Do danas su kosmički brodovi prošli blizu svih poznatih planeta Sunčevog sistema osim Plutona.
Naročito je uspešna bila misija kosmičkih brodova Vojadžer 1 I 2, započeta 1997. god.
Tom prilikom su sonde prošle pored Jupitera, Saturna, Urana I Neptuna (1979,1980,1981,1986 i 1989 god.) pa su sakupljeni dragoceni podaci o ovim planetama I o porodicama njihovih satelita.
Razvoj kosmičke ere doneo je I razvoj vanatmosferske astronomije :
Različiti astronomski sateliti su bukvalno “otvorili oči” astronomima u spektralnim područjima izvan optičkog I “radio-prozora”.
To je dovelo do eksplozivnog razvoja infracrvene, ultraljubučaste, rendgenske I y-astronomije, kao I do čitavog niza novih, u nekim slučajevima revolucionarnih otkrića.
Čitave male revolucije izazvali su rezultati dobijeni u toku IUE (International Ultraviolet Explorer) misije, kada je 1978. god. U orbitu oko Zemlje lansiran UV teleskop od 45 cm, ili pomoću satelita NEAO-2, koji je nazivan “Ajnštajnova opservatorija”, a na kome je od 1978. do 1981. god. Radio rendgenski teleskop od 58 cm.
Ovaj teleskop je omogućio da se sagleda potpuno novo I nepoznato rendgensko nebo.
Veliki značaj ima I 2.4 metarski kosmički teleskop lansiran u orbitu oko Zemlje 1990. god.
Ovaj instrument je dobio ime Hablov teleskop.
Izvor - Knjiga "Astronomija" Milan S. Dimitrijević, Aleksandar S. Tomić za IV razred Gimnazije
|
